świat

1. Błagać, prosić na wszystko w świecie «usilnie, natarczywie prosić o coś»

2. Być komuś, stać się dla kogoś całym światem; przesłonić komuś (cały) świat «być, stać się jedynym przedmiotem czyichś zainteresowań, uczuć»: (...) Nie wie kiedy i zupełnie nie pamięta chwili, w której Joanna przesłoniła mu cały świat. (...) Miłość od pierwszego wejrzenia! U. Milc-Ziembińska, Śmierć.

3. posp. Cholerny świat «przekleństwo»: Cholerny świat, jednak to wcale nie tak blisko. K. Grochola, Nigdy.

4. Coś, ktoś jakiego świat nie widział «o rzeczy lub osobie wyjątkowej, rzadko spotykanej, także dziwacznej»: (...) przecież to dziwak, jakiego świat nie widział, a uparty jak moje stare woły. D. Koral, Wydziedziczeni.

5. Coś, ktoś (jest) nie z tego świata «o rzeczy, osobie niezwykłej, zadziwiającej, także dziwacznej, odmiennej od dotąd poznanych, niepasującej do stereotypowych wyobrażeń»: (...) bohater sprawia wrażenie, że jest inny od reszty – drobiazgowo realistycznej, a zarazem jakby nie z tego świata. Wprost 914/2000.

6. Czyjś świat kończy się na czymś «czyjeś zainteresowania nie wykraczają poza pewną sferę, czyjś krąg zainteresowań jest ograniczony do pewnych tylko spraw»

7. Do końca, do skończenia świata «bardzo długo, na zawsze»: Kocham Cię jedyna moja, i będę Cię kochał do końca świata. Polityka 23/1995.

8. Dwa światy

a) «dwa odrębne, kontrastujące ze soba środowiska, obszary kulturowe, krajobrazy»: (...) u Bałuckiego występują w tej sztuce dwa światy: jeden to ludzie porządni, stateczni, domatorzy, drudzy – to młodzież blagierska, głupia, już znudzona. K. Irzykowski, Pisma II. Został ukształtowany przez dwa światy, łaciński i bizantyjski (...). M. Dziewulska, Artyści.

b) «osoby różniące się bardzo od siebie»: Matka i syn, oto słowa ogarniające sobą i zamykające w sobie dwa odrębne, niezmierzone światy psychiczne, dwa światy. TK 19/1936.

9. Iść, uciec itp. na koniec, na kraj, na skraj świata «iść, uciec itp. bardzo daleko, jak najdalej od stałego miejsca pobytu, zamieszkania»: Najchętniej nie poszedłbym na lekcję, w ogóle, uciekłbym gdzieś na koniec świata. K. Berwińska, Con Amore.

10. Jak świat światem

a) «zawsze, od dawna, od niepamiętnych czasów»: (...) jak świat światem, a teatr teatrem, historie o nienawiściach, konkurencji, niszczeniu się wzajemnym, gigantycznych intrygach mu towarzyszą. B. Janicka, K. Janda, Gwiazdy.

b) «nigdy»: Moim zdaniem, towarzysze, imperialiści angielscy i amerykańscy z głodu jeszcze, jak świat światem, nie umierali; na pewno nagromadzili sobie przyzwoity zapasik prowiantów. B. Jasieński, Palę.

11. Kochać, lubić, pragnąć itp. kogoś, coś nad(e) wszystko w świecie, na świecie, jak nikogo na świecie, jak nic na świecie, ponad cały świat «bardzo mocno kogoś, coś kochać, lubić, gorąco kogoś, czegoś pragnąć»

12. Koniec świata

a) «koniec istnienia globu ziemskiego»: Uczeni się spierają, czy słowa średniowiecznego mędrca oznaczają koniec świata czy też zwycięstwo dobra nad złem. Rob 3/2000.

b) pot. «zwrot wyrażający wielkie zdumienie, zaskoczenie, wzburzenie itp.»: Pewnie go tu przysłali. – Jasne, kto by się pchał na takie zadupie z własnej woli – odezwał się Byk. – Istny cyrk. Istny cyrk – powtarzał Stary. – Koniec świata. Tego jeszcze brakowało. W. Dymny, Opowiadania.

c) żart. «zamieszanie, harmider, bałagan powstające w wyniku natłoku spraw, problemów»

13. Ktoś czuje się, zachowuje się, postępuje jakby świat do niego należał «ktoś jest bardzo pewny siebie, pewny swoich możliwości, umiejętności»

14. Ktoś jest, został sam na świecie «ktoś jest samotny, ponieważ zmarli mu wszyscy członkowie rodziny»: Tak to Cezary Baryka sam jeden został na świecie. Nie miał już matki, nie miał ojca i nie miał nic z dawnego dostatku. S. Żeromski, Przedwiośnie.

15. Ktoś nie wie, po jakim świecie chodzi, na jakim (w jakim) świecie żyje «o osobie niemającej orientacji w sprawach praktycznych lub zachowującej się tak, jakby nie była świadoma sytuacji, w jakiej się znalazła»: Moje perswazje do Gomułki zupełnie nie docierały. Zachowywał się jak małe dziecko, które nie wie, na jakim świecie żyje i nie liczy się z realiami. T. Torańska, Oni.

16. Ktoś poszedłby, pójdzie za kimś na koniec, na kraj, na skraj świata «ktoś jest gotów towarzyszyć komuś wszędzie, w każdej sytuacji lub gotów jest pojechać bardzo daleko, aby kogoś odnaleźć»: Kochana, cudowna, jedyna – słyszy jego szept, jego słowa, dla których jest gotowa na wszystko. Poszłaby za nim na koniec świata (...) byleby jeszcze raz usłyszeć ten szept. H. Samson, Pułapka.

17. Ktoś zostawił kogoś samego na świecie «ktoś umarł i osierocił kogoś»: Król otworzył oczy i smutnie popatrzył na synka. – I ja nie chcę umierać – powiedział król cicho – nie chcę ciebie, synku, samego na świecie zostawiać. J. Korczak, Maciuś.

18. Mieć z kimś, z czymś trzy światy, siedem światów «mieć z kimś dużo kłopotów»: – Już ostatnie dni, pójdą do szkoły i będzie spokój. (...) – Swoją drogą ma pani siedem światów z tymi dzieciakami. K. Kofta, Wióry.

19. Nie pamiętać o bożym świecie; zapomnieć o całym świecie, o bożym świecie, świata bożego nie widzieć «robiąc coś, koncentrować się tylko na tym, angażować się w to całkowicie, nie zwracając uwagi na to, co dzieje się dookoła»: Wiesiek był blondynem o dużych niebieskich oczach, którymi mnie zaczarował. Sprawiał, że w moim umyśle powstawał niesłychany zamęt, a jednocześnie stan upojenia i zachwytu. (...) wpatrzeni w siebie zapominaliśmy o bożym świecie. WO 01/04/2000. Przynosił sobie co niedziela od kogoś gazetę i po obiedzie siadał z nią przy stole, blisko okna, i zaczytywał się, że o bożym świecie zapominał. W. Myśliwski, Sad.

20. Nie wiedzieć (nic) o bożym świecie, świata bożego nie znać «nie mieć kontaktów z ludźmi, nie orientować się w niczym»

21. Od początku świata; od stworzenia świata «od bardzo dawna, od zawsze»: Będziesz zdrowa. Jeżeli do tego potrzebna jest moja miłość – to... ja ciebie kocham, Ewa. Kocham cię. Zawsze cię kochałem. Od samego początku. Od stworzenia świata. K. Berwińska, Con Amore.

22. Podbić, zdobyć świat «zdobyć powodzenie, sławę, zyskać powszechne uznanie»: Charlie Chaplin. Pierwszy twórca z Europy, któremu Ameryka pozwoliła rozwinąć skrzydła i podbić świat swoją sztuką. KF 1/1996.

23. Puścić coś w świat «ogłosić, opublikować coś, wydać drukiem, rozpowszechnić, rozgłosić»: Jakiś holenderski dziennikarz zapytał wtedy, czy to prawda, że zostanę arcybiskupem. Ja mu na to: „Panie, wolałbym się ożenić niż zostać biskupem!” I on to całkiem poważnie puścił w świat. A. Michnik, J. Tischner, J. Żakowski, Między.

24. Stary jak świat «bardzo stary»: Robienie kariery przez łóżko jest stare jak świat. Cosm 8/2000. Konflikt pokoleń to jest sprawa stara jak świat. TV talk 2001.

25. Szeroki świat «dalekie, odległe, obce kraje»: (...) on kradł, aby jego ukochana, rwąca się do szerokiego świata, mogła zrobić karierę (...). K. Irzykowski, Pisma I. Peron stacyjny był nie tylko miejscem towarzyskich spotkań pracowników węzła kolejowego, ale przynosił jeszcze powiew szerokiego świata. Przejeżdżający kolejarze podczas krótkich postojów przekazywali najnowsze wiadomości o toczącej się na Dalekim Wschodzie wojnie, przywozili nowiny z Moskwy i Petersburga (...). J. Brzechwa, Owoc.

26. Świata nie widzieć poza kimś, poza czymś «kochać kogoś, coś ponad wszystko, interesować się wyłącznie kimś, czymś, poświęcać komuś, czemuś swój cały czas»: Ani do kina nie poszedł, ani radia nie posłuchał. Jedno tylko, co wiedział – to drzewka sadzić, a podlewać, a opryskiwać. Poza swoim ogródkiem świata nie widział. J. Brzechwa, Opowiadania. (...) przedtem świata poza nią nie widział, ale teraz z utęsknieniem wspomina czasy, kiedy miał więcej swobody. A. Dodziuk, W. Kamecki, Matnia.

27. Świat idzie naprzód «ludzkość rozwija się, robi postępy»: Tymczasem świat idzie naprzód, komplikuje się. Prosta i jasna filozofia (...) nie wystarcza już do rozwiązania problemu człowieka dzisiejszego. A. Bobkowski, Szkice.

28. Świat nie kończy się na kimś, na czymś «są osoby, sprawy ważniejsze niż ktoś, coś, nie warto się kimś, czymś przejmować»: Bo ludzi interesuje przede wszystkim to, co dzieje się wokół nich i TV regionalne na tym właśnie się koncentrują. (...) Naprawdę, świat nie kończy się na Warszawie. Polityka 21/1995.

29. Świat się do góry nogami przewraca «wszystko zmienia się na gorsze»: Dowiedziałam się, że Michalscy kupili sobie jeszcze jeden sklep i zadłużyli się w Gdańsku na siedemdziesiąt pięć tysięcy, z pokryciem na kamienicy ciotki Katarzyny. Świat przewraca się do góry nogami! Gdzież się podziały sztywne zasady ciotki Katarzyny, która zawsze chciała posiadać domy z czyściutką hipoteką? A. Jambor, Stenogramy.

30. Świat się komuś zawalił; czyjś świat się zawalił; świat się komuś wali na głowę «w czyimś życiu nastąpiły, następują gwałtowne, nieoczekiwane zmiany, na skutek jakichś nieprzewidzianych zdarzeń, sytuacji czyjeś życie zmieniło się, zmienia się na gorsze»: Jeśli zadzwoni w środku nocy, bo właśnie zawalił mu się świat, rzucę wszystko i pobiegnę go ratować. TSt 3/2000.

31. Świat się kończy! «zwrot wyrażający zdumienie, zgorszenie, przerażenie»: Zaproponowano mi, abym na rok albo na dłużej pojechał do Chin... – Matko Boska! – krzyknęła zdławionym głosem ciocia. (...) A po co? Czy panu życie niemiłe? – Pojadę i wrócę, niech ciocia będzie spokojna. W Chinach wybuchła cholera... – A my pijemy chińską herbatę! Świat się kończy! K. Makuszyński, Szaleństwa.

32. Świat stoi otworem przed kimś, uśmiecha się do kogoś, jest otwarty dla kogoś, przed kimś «ktoś ma powody, aby przypuszczać, że osiągnie sukces, że powiedzie mu się w życiu»: Beatlesi nie byli w stanie wyobrazić sobie siebie samych jako prawdziwie dorosłych. A co dopiero starych. Paul McCartney zaś nie mógł w ogóle uwierzyć, że starość kiedykolwiek jemu właśnie mogłaby się przytrafić. Oni byli przecież tacy młodzi, a cały świat stał przed nimi otworem. B. Dobroczyński, J. Owsiak, Orkiestra.

33. Tamten świat «miejsce, w którym przebywa człowiek po śmierci; zaświaty»: Jest osłabiony i porusza się o kulach, ale nie wygląda na człowieka, który wybiera się na tamten świat. GW 24/05/2000.

34. Ten świat, świat doczesny «miejsce, w którym przebywa człowiek aż do chwili śmierci; ziemia»: Mamy pewne cechy, które wnosimy na ten świat, prawda, natomiast cała reszta, to są nawyki, to są skutki wychowania. TV roz 1996.

35. Umrzeć dla świata; wyrzec się świata; zamknąć się przed światem «żyć w odosobnieniu, unikając kontaktów z ludźmi, stracić zainteresowanie sprawami doczesnymi na rzecz życia duchowego»: (...) biskup Adalbert dawno go przecież namawiał, by wspólnie świata się wyrzekli, poświęcając się nawracaniu pogan. T. Parnicki, Orły.

36. Wyprawić, wysłać kogoś na tamten świat «przyczynić się do czyjejś śmierci, uśmiercić kogoś»: No, widzisz... A Marysia i Aniela dały już za wygraną i chciały wyprawić mnie na tamten świat. Właściwie to, że żyję, mam do zawdzięczenia moim dzieciom. J. Brzechwa, Owoc.

37. Za nic (w świecie); nigdy w świecie; za (żadne) skarby (świata) «nigdy, pod żadnym warunkiem, w żadnych okolicznościach; za żadną cenę»: (...) w głąb lasu nie zapuściłaby się za żadne skarby świata, błąkała się tylko po jego skrajach i pilnowała się, aby wychodzić przed południem, kiedy nie było obawy, że ją zmierzch może zaskoczyć. M. Gołaszewska, Estetyka.

38. Znaleźć się na tamtym świecie; przenieść się na tamten świat, do lepszego świata; podn. opuścić świat; pożegnać się, rozstać się ze światem, z tym światem; zejść z tego świata; pot. wynieść się na tamten świat; zabrać się z tego świata «umrzeć»: Leczył panią od sześciu lat. Opiekował się... – Ładna mi opieka... Mogłam się znaleźć na tamtym świecie! M. Saramonowicz, Lustra.

Być jedną nogą na tamtym świecie; wybierać się na tamten świat zob. grób 1.

Dach Świata zob. dach 2.

Iść, pójść w świat zob. iść 11.

Jakby się na nowo na świat narodził zob. narodzić się.

Ja się na (ten) świat nie prosiłem (nie prosiłam) zob. prosić się.

Kląć, przeklinać na czym świat stoi zob. kląć.

Najstarszy zawód świata zob. zawód.

Obywatel świata zob. obywatel.

Oczy (całego) świata zob. oko 36.

Okno na świat zob. okno 1.

Ósmy cud świata zob. cud 7.

Pępek świata zob. pępek 1.

Przyjść na świat zob. przyjść 3.

Przynieść coś ze sobą na świat zob. przynieść 1.

Siedem cudów świata zob. cud 8.

Świat drogi zob. droga 25.

Świat pracy zob. praca 1.

Świat zabity deskami, dechami zob. zabić 1.

Używać świata zob. użyć 3.

Wejść w świat zob. wejść 11.

Wielki świat zob. wielki 5.

Wprowadzić kogoś w świat zob. wprowadzić 1.

Wrócić do świata zob. wrócić 2.

Zawiązać komuś świat zob. zawiązać 2.

Znać świat zob. znać 7.

Żeby się świat walił, do góry nogami przewracał, to... zob. walnąć się.